Trà shan tuyết cổ thụ Hà Giang – “Vàng xanh” vùng cao nguyên đá

Nằm ở địa đầu cực Bắc Tổ quốc, Hà Giang được thiên nhiên ban tặng những dãy núi cao hùng vĩ với khí hậu mát mẻ, quanh năm mây mù bao phủ, tạo điều kiện cho cây chè Shan tuyết sinh trưởng và phát triển. Những búp chè “tắm gió, uống sương”, trên bề mặt phủ một lớp tuyết trắng bạc, óng ánh, kết tinh trong đó là bao khát vọng của người vùng cao nhằm đưa loại chè với hương vị thơm ngon nức tiếng này vươn ra thế giới.

Chè Shan Tuyết Hà Giang là một trong những loại trà quý bậc nhất của nước ta. Shan Tuyết có nghĩa là “tuyết trên núi”, chè Shan tuyết là giống chè cổ thụ mọc trên những dãy núi cao của vùng Hà Giang. Lá chè, búp chè được phủ một lớp tơ mịn như nhung, trắng như tuyết. Đây chính là đặc điểm khác biệt mà những giống chè được trồng ở các vùng đồng bằng hay trung du không thể có.

Hà Giang được thiên nhiên ưu ái, có khí hậu mát mẻ cùng nguồn nước tự nhiên tinh khiết, dồi dào, đất đai màu mỡ, phù hợp để phát triển giống chè Shan Tuyết. Hiện nay, những cây chè Shan Tuyết được trồng nhiều quanh dãy núi Tây Côn Lĩnh ở các huyện Quang Bình, Hoàng Su Phì, Xín Mần, Bắc Quang, thành phố Hà Giang và đang phát triển ra nhiều địa phương khác trong tỉnh.

Chè Shan Tuyết được hái từ những cây chè cổ thụ, mọc ở đỉnh núi có độ cao khoảng 1400 m so với mực nước biển. Hiếm có nơi nào mà cây chè lại to lớn như ở Hà Giang. Thân cây chè là loại thân của cây cổ thụ, to đến nỗi một vòng tay người lớn ôm cũng không xuể. Trên thân và cành có phủ một lớp địa y trắng mốc.

Lá chè mọc thành từng búp trên cành, rễ cắm sâu trong lòng đất. Mỗi búp chè Shan Tuyết chính là sự kết tinh những gì tinh tuý nhất của đất trời Hà Giang. Chè Shan Tuyết có 2 loại: loại chè lá nhỏ có tán hình dạng nến hoặc mâm xôi. Đây là loại chè có nhiều ở Lũng Phìn, chiếm phần lớn diện tích ở Hà Giang. Bên cạnh đó, chè lá to lại trồng nhiều ở vùng chè cổ như Bó Đướt, Thượng Sơn – Vị Xuyên.

Chè Shan Tuyết được người dân địa phương thu hoạch từ 3 đến 4 lần trong năm. Loại chè này vừa ngon, vừa tốt cho sức khỏe. Một chén nước chè Shan Tuyết có màu vàng mật ong. Nhấp một ngụm trà, người thưởng trà sẽ cảm nhận được hương thơm dìu dịu rồi đến vị hơi đắng nơi đầu lưỡi nhưng vị ngọt thanh ngay sau đó sẽ đến để trung hòa lại vị đắng trong cổ họng.

Nguồn gốc của chè Shan Tuyết Hà Giang quý hiếm

Thật ra đến bây giờ vẫn chưa ai dám khẳng định chắc chắn được nguồn gốc hay biết được những cây chè cổ thụ có từ bao giờ. Các nhà nghiên cứu ước đoán từ 300 – 500 năm tuổi.

Theo như lời của người dân địa phương, cây chè Shan Tuyết cổ thụ mọc lẫn cùng những loài cây khác trong rừng. Đến khi người dân bản địa đi dọn nương phát rẫy thì đã phát hiện ra và để lại chăm sóc, thu hái. Sau đó, cây chè Shan Tuyết được người dân trồng ở nhiều nơi.

Đặc biệt, loại chè này chỉ cho hương vị tốt nhất khi được trồng tại các vùng đồi núi có độ cao từ 800 m – 2000 m của vùng đất Hà Giang. Chè Shan Tuyết vốn phù hợp với thời tiết mát mẻ và hệ sinh thái ở Hà Giang nên cây luôn phát triển tốt, hương vị cũng đặc trưng, hấp dẫn hơn.

Các dòng Trà Shan Tuyết Hà Giang phổ biến

1. Bạch Trà Shan Tuyết

Bạch Trà có nghĩa là Trà Trắng. Đây là loại trà không trải qua quá trình oxy hóa, quy trình sản xuất đơn giản chỉ làm héo và hong khô để trà giữ lại chất dinh dưỡng và màu sắc tự nhiên. Nhờ cách chế biến như vậy, bạch trà Shan Tuyết là loại trà có hàm lược chất dinh dưỡng cao và có lợi nhất cho sức khỏe.

Bạch trà khi pha sẽ cho ra nước trà có màu trắng hơi vàng. Khi thưởng thức bạch trà, người thưởng trà có thể thấy lớp lông mao màu trắng nhỏ li ti trong nước. Hương vị của bạch trà độc đáo cùng mùi hương thơm thanh tao tinh tế như mùi cỏ sớm sẽ là thức uống khởi đầu ngày mới tuyệt vời.

2. Trà xanh Shan Tuyết

Dòng trà xanh Shan Tuyết là cũng là một loại trà không trải qua quá trình bị oxy hóa. Tuy nhiên, quy trình sản xuất ra trà xanh sẽ trải qua đầy đủ các công đoạn như: thu hái, làm héo, vò trà – sao trà để cho ra thành phẩm đúng chuẩn.

Nước trà khi pha ra sẽ có màu vàng mật ong, thoang thoảng mùi khói bếp dễ chịu, nhẹ nhàng, phảng phất hương thơm của núi rừng. Khi uống trà xanh Shan Tuyết, vị ban đầu sẽ chát êm rồi lúc sau sẽ có hậu vị ngọt đọng lại ở cổ họng.

3. Hồng trà Shan Tuyết

Hồng trà là loại trà được oxy hóa toàn phần 100%. Đây là loại trà được lấy nguyên liệu từ búp trà 1 tôm 1 lá non của cây chè cổ thụ trên 200 năm tuổi tại núi Tây Côn Lĩnh. Búp trà sau khi hái được sản xuất và sẽ thêm công đoạn chế biến lên men với điều kiện nhiệt độ và độ ẩm phù hợp để tạo ra hương vị đặc trưng của Hồng Trà Shan Tuyết Hà Giang.

Trà sau khi pha sẽ có màu hổ phách đẹp mắt, dậy lên hương thơm tự nhiên của mật ong rừng hòa quyện cùng hương trái cây dễ chịu. Vị trà không chát, không gắt, có hậu vị ngọt sâu và đọng lâu trong cổ họng người thưởng trà.

Cách thu hái và chế biến lá chè Shan Tuyết Hà Giang

1. Công đoạn thu hái lá chè Shan Tuyết

Cây chè Shan Tuyết chỉ sống ở vùng núi có ở độ cao từ 800m đến 2000m so với mực nước biển, khí hậu quanh mát mẻ, có tháng rét đậm, rét hại, thậm chí có tuyết rơi vào mùa đông rất khắc nghiệt. Nhưng đây chính là điều kiện thuận lợi để cây chè phát triển tốt nhất, vẫn cho búp đều đặn mà không cần nhiều tác động của con người.

Các cây trà Shan Tuyết rất cao và to. Những cây nhỏ thì ít nhất đến ngang ngực, có cây cao vài mét, chục mét hay có những cây tận rừng sâu người ta khám pha ra cao đến 20 m  – 30 m. Và để hái trà Shan Tuyết, người dân phải trèo lên cây, lên cành, vô cùng vất vả.

Trong năm, chè Shan Tuyết được thu hoạch từ 3 đến 4 lần. Thời điểm thu hái sẽ ảnh hưởng lớn đến chất lượng mỗi mẻ chè. Lứa chè hái đầu tiên vào mùa xuân, cuối tháng 2 đầu tháng 3, là vụ chè ngon nhất. Tuy nhiên, theo những người trồng chè có kinh nghiệm, mùa thu hoạch cho năng suất cao nhất lại vào tháng 5 và tháng 6, hoặc tháng 8. Vụ chè cuối được thu hoạch vào tầm tháng 10, tháng 11 khi những bông hoa tam giác mạch Hà Giang nở rộ.

Khi hái chè, người dân phải dậy sớm và trèo tận lên những ngọn cây sẽ lựa chọn những búp chè tươi non nhất, 1 tôm 1 lá, không sâu bệnh. Hái chè thì cũng phải hái rất nhanh, nếu không búp sẽ bị già, chè không đồng đều và bị kém chất lượng.

2. Công đoạn chế biến chè Shan Tuyết

Khi những búp chè non được hái về, người dân sẽ mang đổ ra cái nia nhỏ để làm héo. Sau khi hái, chè không được để quá 6 tiếng, bắt buộc phải tiến hành sao chè. Tất cả các quy trình từ hái chè đến sao chè, đóng gói chè Shan Tuyết đều được thực hiện thủ công và theo chuẩn kỹ thuật riêng của đồng bào người Tày.

Có 2 cách để làm héo chè Shan Tuyết chuyên dụng: dùng chảo gang hoặc ống sào. Đối với làm trên chảo gang, cho trà vào chảo gang lớn đặt trên bếp củi. Quá trình sao trà chỉ làm bằng tay để có thể cảm nhận tốt nhất độ nóng của lửa. Còn nếu dùng ống sào, cho trà vào ống sào ở nhiệt độ cao.

Quá trình làm héo này giúp làm bay hơi đi một phần nước và mùi hăng, đồng thời tạo hương thơm ban đầu cho lá chè Shan Tuyết. Quá trình này đòi hỏi người chế biến phải có kinh nghiệm điều chỉnh nhiệt độ để không làm cháy lá chè.

Sau khi đã tiến hành làm héo trà thì sẽ đến bước vò trò và sao trà. Nếu cánh trà đã dần mềm tơi như sợi bún thì lại đổ ra nia và tiến hành vò trà, vò cho đến khi cánh trà săn và bện lại với nhau. Sao chè sẽ phải sao 3 lần cho đến khi cánh trà giòn và xốp mới đạt yêu cầu.

Sao chè lần 1, thì sẽ kiểm tra lá chè và cộng chè xem đã khô đều chưa, rồi tiến hành sao lại lần 2. Tiếp theo đó sẽ là quá trình lên hương trong vòng 5 ngày và sao lần 3 thì mới đảm bảo chất lượng và hương vị đậm đà đặc trưng của chè Shan Tuyết Hà Giang. Sau những công đoạn trên, người làm sẽ loại bỏ những vụn trà rồi đem đóng gói trong những túi hút chân không để bảo quản chất lượng.

Thưởng thức chè Shan Tuyết đúng chuẩn

Đối với những người yêu thích, sành về trà thi trà Shan Tuyết thơm ngon là loại trà không thể thiếu trong nhà. Để thưởng thức trà Shan Tuyết chuẩn vị thì bạn cần pha trà đúng cách.

Sau khi tráng ấm, bạn hãy ngâm chè trong nước nóng tầm 90 độ C trong khoảng 5 phút. Chén nước chè Shan Tuyết đúng chuẩn sẽ có màu vàng như mật ong. Nhấp một ngụm trà, người thưởng trà sẽ cảm nhận được hương thơm dìu dịu rồi đến vị hơi đắng nơi đầu lưỡi nhưng vị ngọt thanh sẽ đến rất nhanh sau đó để trung hòa lại vị giác.

Công dụng của chè Shan Tuyết

Bên cạnh hương vị độc đáo rất riêng của loại chè này, nó còn vô cùng tốt cho sức khỏe và sắc đẹp của người dùng. Chè Shan Tuyết Hà Giang có dược tính cao, chứa hàm lượng cao các amoni acids, polyphenols và antioxidants. Đây là những chất có lợi cho sức khỏe, chống lão hóa, giải độc và tăng tuổi thọ…

Đối với trẻ nhỏ, chè Shan Tuyết giúp bổ sung vitamin, các chất dinh dưỡng cần thiết cho cơ thể, cải thiện chứng biếng ăn và thúc đẩy hệ tiêu hóa cho trẻ. Còn với người trưởng thành, một tách trà Shan Tuyết sẽ giúp tinh thần tỉnh táo, tăng cường đề kháng, ngăn ngừa tình trạng viêm nhiễm và lão hóa trong cơ thể.

Đối với người già, chè Shan Tuyết có tác dụng chống lão hóa, ngăn ngừa nhiều loại bệnh, giúp kéo dài tuổi thọ. Đặc biệt đối với các chị em phụ nữa, loại chè này có vô vàn các công dụng hữu hiệu. Uống trà Shan Tuyết thường xuyên chính là cách đơn giản nhất để giữ vóc dáng thon gọn, loại bỏ mỡ thừa.

Loại chè này cũng kích thích lưu thông máu, đem lại nhiều dưỡng chất cần thiết cho da, giúp da căng bóng, láng mịn, ngăn ngừa nám, nếp nhăn, tàn nhang. Hơn nữa, bạn cũng có thể tận dụng bã chè để đắp mặt nạ dưỡng ẩm, nuôi dưỡng da. Chè Shan Tuyết rất sạch, vô cùng an toàn và dịu nhẹ cho da.

Bảo quản chè Shan Tuyết đúng cách

Chè Shan Tuyết hút mùi mạnh và rất dễ hút ẩm. Ngay khi chè tiếp xúc với không khí, nó đã bắt đầu hút ẩm khiến chè mất mùi hương, đỏ nước, thậm chí có thể gây ẩm mốc. Vì vậy, sau mỗi lần dùng, mọi người cần đóng lại nắp trà hoặc buộc túi thật kín. Hơn nữa, cần bảo quản trà tránh xa các loại mùi mạnh khác xung quanh, nhất là những nơi để gia vị nấu ăn, nhà bếp.

Ánh sáng và nhiệt độ cao có thể làm ảnh hưởng đến chất lượng của tách trà Shan Tuyết. Do đó, cần phải tráng ánh nắng mặt trời trực tiếp, bảo quản chè trong túi sạch có tráng bạc hoặc hũ thủy tinh hay hũ chuyên dụng dành cho trà và cất trữ tại những nơi khô ráo, ví dụ như tủ lạnh.

Nếu như không may bạn sơ ý làm ẩm mốc chè Shan Tuyết, bạn chỉ cần làm nóng chảo hoặc xoong có đáy rộng trên bếp. Sau đó, bạn lót lên trên bằng một miếng giấy bạc rồi đổ phần chè Shan Tuyết bị ẩm mốc lên. Bạn lưu ý để lửa nhỏ cho giấy bạc nóng vừa đủ, đảo đều tay để cho chè được khô đều. Đây là phương pháp xử lý chè Shan Tuyết bị ẩm mốc đơn giản nhất mà lại hiệu quả ngay tại nhà.