Ngũ đại danh Diêu – Đỉnh cao của gốm sứ Trung Hoa thời cổ đại

Nhắc tới đỉnh cao gốm sứ thủ công Trung Hoa thì không thể nào không nhắc tới thời Tống. Đặc biệt trong đó có ngũ đại danh diêu (05 dòng sứ cấp cao nhất) trong kỹ thuật chế tác gốm sứ: Nhữ Diêu, Quan Diêu, Quân Diêu, Ca Diêu, Định Diêu. Vậy Ngũ Đại Danh Diêu là gì? Hãy cùng Bách Liên đi tìm hiểu trong bài viết này nhé.

Ngũ đại danh Diêu là gì?

Ngũ Đại Danh Diêu là thuật ngữ để chỉ năm lò gốm sứ danh tiếng và quan trọng nhất của Trung Quốc thời nhà Tống (thế kỷ 10-13). Chúng đại diện cho đỉnh cao của nghệ thuật gốm sứ cổ đại Trung Hoa, với những đặc trưng kỹ thuật và thẩm mỹ riêng biệt.

Các nhà nghiên cứu sau này đều coi Ngũ đại danh điêu là tinh hoa của nghệ thuật thời Tống. Nhữ, Quân, Quan, Ca, Định, năm dòng sứ ghi dấu trong dòng chảy gốm sứ Trung Hoa với nước men, màu sắc và hình dáng trang nhã đặc trưng. Không cầu kì nhiều họa tiết, sự đơn giản về đường nét của năm dòng gốm sứ này là sự cô đọng về thẩm mĩ cũng như kĩ thuật của gốm sứ Trung Hoa mà dù có trải qua bao năm tháng, giá trị của nó càng được công nhận và khiến cho người thưởng thức mỗi lần ngắn nhìn lại như ngộ ra được một điều gì đó lấy làm tấm tắc.

Lịch sử phát triển của gốm Diêu

Giai đoạn hoàng kim: Thời nhà Tống

Nhà Tống là hoàng triều cai trị Trung Quốc từ năm 960 đến năm 1279. Triều đại này được sáng lập bởi Tống Thái Tổ sau khi ông soán ngôi Hoàng đế Hậu Chu và kết thúc thời kỳ Ngũ đại Thập quốc. Thời nhà Tống không có chiến tranh loạn lạc, không có hoạn quan loạn chính, không có ngoại thích chuyên quyền, văn học, khoa học và nghệ thuật đều phát triển vượt bậc.

Giới quý tộc và tầng lớp sĩ phu rất đề cao sự tinh tế, giản dị, thanh nhã. Nhu cầu về đồ gốm sứ chất lượng cao, phục vụ cho đời sống cung đình và giới thượng lưu, đã thúc đẩy sự ra đời và phát triển của các lò gốm danh tiếng. Nhiều lò gốm trong số này được triều đình trực tiếp bảo trợ, sản xuất các tác phẩm độc quyền, góp phần nâng cao chất lượng và tạo nên phong cách đặc trưng riêng biệt.

Lịch sử phát triển của từng dòng gốm

• Định Diêu (定窯): Xuất hiện từ thời nhà Đường nhưng đạt đỉnh cao vào thời Bắc Tống. Định Diêu nổi tiếng với dòng sứ trắng ngà và kỹ thuật in khuôn (ấn hoa) tinh xảo. Tuy nhiên, kỹ thuật nung úp ngược để lại viền miệng không tráng men đã khiến nó mất đi sự ưu ái của triều đình, nhưng vẫn tiếp tục phát triển cho thị trường dân sự.
• Nhữ Diêu (汝窯): Là dòng gốm ngự dụng được sản xuất trong một giai đoạn ngắn (khoảng 20 năm cuối thời Bắc Tống). Nó ra đời để thay thế gốm Định Diêu, vốn bị thất sủng do kỹ thuật nung úp ngược. Nhữ Diêu nổi tiếng với màu men “vũ quá thiên thanh” (雨過天青 – xanh trời sau cơn mưa) và các vết rạn nhỏ như vảy cánh ve sầu, mang vẻ đẹp tinh tế, thanh cao.
• Quân Diêu (鈞窯): Nổi bật từ thời Bắc Tống, Quân Diêu được biết đến với hiệu ứng “diêu biến” (窑变), sự biến đổi màu sắc ngẫu nhiên trong lò nung, tạo ra các mảng màu đỏ tía, tím, hồng trên nền men xanh lam. Vẻ đẹp kỳ ảo và độc đáo của nó rất được giới thượng lưu ưa chuộng.
• Quan Diêu (官窯): Với ý nghĩa “lò gốm của quan”, dòng gốm này được sản xuất trực tiếp cho triều đình. Có hai giai đoạn: Quan Diêu thời Bắc Tống ở Biện Kinh và Quan Diêu thời Nam Tống ở Hàng Châu. Quan Diêu nổi tiếng với men rạn tinh tế và dấu hiệu nhận biết “miệng tím chân sắt” (紫口铁足).
• Ca Diêu (哥窯): Xuất hiện vào thời Nam Tống, được cho là có liên hệ với Quan Diêu. Đặc điểm độc đáo nhất là men rạn kép, tạo thành họa tiết “kim ti thiết tuyến” (sợi vàng, đường sắt), mang vẻ đẹp bí ẩn và đầy tính nghệ thuật.

Suy thoái và Di sản

Khi nhà Tống sụp đổ, các lò gốm này dần suy thoái và một số kỹ thuật đã thất truyền. Tuy nhiên, tinh hoa kỹ thuật và thẩm mỹ của Ngũ Đại Danh Diêu đã tạo cảm hứng sâu sắc cho các dòng gốm sứ sau này, đặc biệt là gốm sứ Cảnh Đức Trấn (景德鎮窯) thời nhà Minh và Thanh. Ngày nay, các hiện vật gốm Diêu cổ được coi là báu vật, có giá trị lịch sử, nghệ thuật và sưu tầm vô cùng lớn.

Giá trị văn hoá và nghệ thuật của Gốm Diêu

Ngũ đại danh diêu không chỉ là những món đồ gốm sứ đẹp mà còn là phần di sản văn hóa quý giá của Trung Quốc. Chúng phản ánh sự sáng tạo và tinh hoa của nền văn hóa Trung Hoa, đồng thời là nguồn cảm hứng cho nghệ sĩ và nhà thiết kế hiện đại. Những sản phẩm này đã vượt qua thời gian, trở thành biểu tượng nghệ thuật và di sản văn hóa của toàn nhân loại.