Ca Diêu – Tuyệt tác gốm sứ hoàng gia và hành trình gìn giữ tinh hoa

Gốm Ca Diêu là gì?

Gốm Ca Diêu (tiếng Hán: 哥窯 – Gēyáo) là một trong năm dòng gốm sứ nổi tiếng nhất thời nhà Tống, được gọi chung là Ngũ Đại Danh Diêu. Mặc dù có nhiều giả thuyết khác nhau về nguồn gốc, nhưng Gốm Ca Diêu được đánh giá cao bởi vẻ đẹp độc đáo, tinh tế và đầy bí ẩn.

Phôi Ca Diêu thường màu vàng nâu. Men là loại men sữa đục không trong, mặt men ánh một lớp bóng láng. Màu men thường là vàng nhạt hoặc xám xanh, vân men rạn chia nhiều mảnh to nhỏ đan xen. Sau khi nhuốm màu, mảnh to sẽ có màu nâu đậm, mảnh nhỏ màu vàng nâu, còn gọi là “sợi sắt tơ vàng”, “mảnh vỡ hoa mai vân mực”, “vân gân lá”, “mảnh vỡ văn võ”… Đây là một trong những đặc trưng của Ca Diêu truyền đời.

Lịch sử của Gốm Ca Diêu

Gốm Ca Diêu được cho là có nguồn gốc từ thời Nam Tống (thế kỷ 12-13), và được sản xuất tại vùng Long Tuyền, tỉnh Chiết Giang. Tuy nhiên, không có nhiều ghi chép lịch sử rõ ràng về lò gốm này, dẫn đến một số giả thuyết chính:

• Truyền thuyết anh em nhà họ Trương: Đây là câu chuyện phổ biến nhất. Tương truyền, có hai anh em nhà họ Trương cùng làm gốm ở Long Tuyền. Người anh tên Chương Sanh lập ra lò gốm và tạo ra những sản phẩm có đặc trưng men rạn độc đáo, được gọi là “Ca Diêu” (nghĩa là “lò gốm của người anh”). Người em là Chương Nhị cũng lập lò gốm, tạo ra dòng gốm men ngọc Long Tuyền nổi tiếng.
• Mối liên hệ với Quan Diêu: Một số học giả cho rằng Gốm Ca Diêu có mối quan hệ chặt chẽ với Gốm Quan Diêu (lò gốm ngự dụng). Có thể Ca Diêu được tạo ra sau Quan Diêu, với các kỹ thuật được học hỏi và phát triển. Cả hai dòng gốm này đều có men rạn, nhưng Ca Diêu nổi bật với hoa văn rạn kép “kim ti thiết tuyến” (sợi vàng, đường sắt).

Giống như các dòng gốm Tống khác, Gốm Ca Diêu dần suy thoái và thất truyền sau thời nhà Nguyên, khi trung tâm sản xuất gốm sứ chuyển sang Cảnh Đức Trấn với dòng sứ thanh hoa và men màu rực rỡ.

Dù nguồn gốc vẫn còn nhiều tranh cãi, nhưng Gốm Ca Diêu vẫn được xem là một trong những loại gốm sứ có giá trị sưu tầm cao nhất. Vẻ đẹp trầm mặc, tinh tế của lớp men rạn và sự hiếm có của các hiện vật cổ đã khiến Gốm Ca Diêu trở thành báu vật của các bảo tàng và nhà sưu tầm trên toàn thế giới.

Đặc điểm nổi bật của gốm Ca Diêu

Đặc điểm nổi bật của đồ sứ là vết rạn khắp toàn thân, mảng hoa văn kích thước không đều nhau,mảng lớn có màu đen sắt, mảng nhỏ có màu vàng kim, vì thế nên có cách gọi “sợi sắt tơ vàng”.

Nguyên lý hình thành các vết rạn do sự chênh lệch độ giãn nở giữa phần bụng, men tạo thành các vết nứt trên bề mặt men, nó vốn là một khiếm khuyết, nhưng đồ sứ Ca diêu lại biến nó thành đặc trưng trang trí thông qua những dụng ý của các nghệ nhân, làm cho trên bề mặt men xuất hiện những mảng hoa văn hình con cá hay băng nứt…rồi lại nhuộm thêm màu vàng hoặc đen đậm nhạt tương ứng, tạo nên vẻ đẹp cho nó. 

Đồ sứ Ca diêu có hai loại bụng sứ và bụng cát. Thành bụng dày mỏng khác nhau, màu sắc cũng có loại màu ghi sẫm hoặc màu vàng. Do các lớp men rất mỏng làm cho bên ngoài vật càng trơn mịn hơn. Màu men chủ đạo là màu xanh xám, cũng có loại xanh trắng, xanh ngọc, màu be, phần đáy dùng dụng cụ chuyên dụng để nung, sau đó được bôi một lớp chất bảo vệ màu tím đỏ, tím đen. Nhà Minh, Thanh về sau cũng làm giả rất nhiều đồ sứ Ca diêu, hầu hết là các đồ sứ của quan lại Cảnh Đức Trấn. Các đồ sứ giả ở đời vua Thành Hóa giữa thời nhà Minh và thời Ung Chính, Càn Long thời kỳ đầu nhà Thanh đều khá đẹp mắt, nhưng thiếu đi nét thu hút từ sự cổ xưa trầm mặc của nó.

Đối với các sản phẩm của lò Ca được lưu truyền trong cung, tơ vàng sợi sắt và các mảnh hoa mai có hoa văn bằng mực là những đặc điểm quan trọng, và tác dụng trang trí của nó rất độc đáo. Nó là độc nhất vô nhị trong lịch sử đồ sứ thế giới. Cái gọi là “sợi sắt” dùng để chỉ các lỗ lớn có màu sẫm hơn trên thân dụng cụ, thường có màu nâu đen hoặc đen hơi xanh. “Tơ vàng” dùng để chỉ những vảy mở nhỏ có màu nhạt hơn, thường có màu nâu nhạt hoặc vàng nhạt. Đây là đặc điểm kết cấu tiêu biểu của đồ sứ lò Ca lưu truyền.

Tóm lại, gốm Ca Diêu nổi bật với vẻ đẹp độc đáo của hoa văn men rạn “Kim ti thiết tuyến”, lớp men dày mờ đục và dấu hiệu nhận biết “miệng tím chân sắt”, tạo nên một phong cách thanh lịch, trầm mặc và đầy bí ẩn, được giới sưu tầm vô cùng trân trọng.