Khám phá những dòng gốm sứ nổi tiếng của Việt Nam hiện nay (Phần 2)

7. Gốm Biên Hòa (Đồng Nai)

Gốm Biên Hòa là một dòng gốm sứ truyền thống nổi tiếng của Việt Nam, gắn liền với thành phố Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai. Nét đặc trưng của gốm Biên Hòa không chỉ đến từ kỹ thuật thủ công mà còn từ sự giao thoa văn hóa giữa truyền thống Việt Nam, ảnh hưởng của người Hoa và phong cách nghệ thuật phương Tây.

Nghề gốm Biên Hòa có lịch sử lâu đời, nhưng chỉ thực sự phát triển mạnh mẽ và định hình phong cách độc đáo từ đầu thế kỷ 20. Cột mốc quan trọng nhất là sự ra đời của Trường Mỹ thuật Trang trí Biên Hòa (tiền thân của Trường Cao đẳng Mỹ thuật Trang trí Đồng Nai) vào năm 1903. Ngôi trường này đã kết hợp kỹ thuật gốm truyền thống với chương trình đào tạo mỹ thuật hiện đại của Pháp, nâng tầm nghề gốm từ một nghề thủ công thành một môn nghệ thuật.

Đặc điểm nổi bật của gốm sứ Biên Hoà:

• Men màu đa dạng: Gốm Biên Hòa sử dụng một bảng màu men rực rỡ, bao gồm men xanh đồng trổ bông (vert de Biên Hoà), men celadon, men trắng và nhiều màu sắc khác, tạo nên sự phong phú và bắt mắt cho sản phẩm.
• Kỹ thuật khắc chìm và chạm nổi: Thay vì vẽ trên men, các nghệ nhân gốm Biên Hòa thường khắc, chạm hoặc trổ thủng hoa văn trên xương gốm trước khi tráng men. Lớp men sẽ được phủ lên trên, tạo ra hiệu ứng màu sắc đậm nhạt rất độc đáo và có chiều sâu.
• Phong cách nghệ thuật giao thoa: Hoa văn trên gốm Biên Hòa là sự kết hợp giữa các họa tiết dân gian Việt Nam (hoa sen, rồng, phượng), văn hóa người Hoa và các phong cách nghệ thuật phương Tây như Art Nouveau và Art Deco. Các họa tiết thường được sắp xếp dày đặc, phủ kín bề mặt sản phẩm.
• Tính ứng dụng: Gốm Biên Hòa có tính ứng dụng cao, từ các vật dụng trang trí như bình hoa, phù điêu, tượng gốm cho đến vật liệu xây dựng như gạch ốp, gạch bông, và cả các sản phẩm phục vụ sinh hoạt.

8. Gốm sứ Tân Vạn (Đồng Nai)

Gốm sứ Tân Vạn là một trong hai làng gốm nổi tiếng của thành phố Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai, với lịch sử hình thành từ cuối thế kỷ 19.

Làng gốm Tân Vạn bắt đầu hình thành từ những người thợ gốm gốc Hoa di cư đến Biên Hòa. Ban đầu, các lò gốm chủ yếu sản xuất các sản phẩm gia dụng thô sơ như lu, hũ, chum, vại để phục vụ nhu cầu sinh hoạt của cư dân ở vùng đồng bằng sông Cửu Long. Tuy nhiên, cùng với sự phát triển của Trường Mỹ thuật Trang trí Biên Hòa vào đầu thế kỷ 20, gốm Tân Vạn cũng dần tiếp thu các yếu tố mỹ thuật, tạo ra những sản phẩm gốm mỹ nghệ tinh xảo hơn.

Đặc điểm nổi bật của gốm sứ Tân Vạn:

• Sản phẩm truyền thống: Đặc trưng của gốm Tân Vạn là dòng sản phẩm gốm đất đen hoặc gốm không men, được sản xuất theo phương pháp thủ công cổ truyền. Các sản phẩm lu, hũ, ghè được tạo hình bằng kỹ thuật dải cuộn, sau đó được xối một hỗn hợp tro và bùn để tạo lớp men nâu đen tự nhiên, giúp sản phẩm bền và không thấm nước.
• Kỹ thuật chế tác: Quá trình sản xuất gốm Tân Vạn vẫn giữ nhiều nét thủ công truyền thống, đòi hỏi sự tỉ mỉ, khéo léo của người thợ từ khâu đánh đất, tạo hình, chấm men đến nung gốm.

9. Gốm Cây Mai (TP. Hồ Chí Minh)

Gốm Cây Mai là một dòng gốm sứ truyền thống nổi tiếng, gắn liền với khu vực Sài Gòn – Chợ Lớn xưa (nay thuộc Thành phố Hồ Chí Minh). Đây là tên gọi chung cho các sản phẩm gốm được sản xuất tại một quần thể lò gốm lớn, hoạt động mạnh mẽ từ cuối thế kỷ 19 đến giữa thế kỷ 20.

Tên gọi “gốm Cây Mai” xuất phát từ địa danh nơi tập trung các lò gốm, gần chùa Cây Mai cổ (nay là khu vực đường Nguyễn Thị Nhỏ, quận 11 và quận 6). Dòng gốm này hình thành và phát triển nhờ vào cộng đồng người Hoa, đặc biệt là cộng đồng người Phúc Kiến, đã mang theo kỹ thuật làm gốm từ quê hương và kết hợp với nguồn nguyên liệu đất sét địa phương.

Tuy nhiên, do quá trình đô thị hóa và sự cạnh tranh, các lò gốm Cây Mai dần thu hẹp và biến mất. Các nghệ nhân hàng đầu đã di chuyển đến các làng gốm lân cận như Lái Thiêu (Bình Dương) và Biên Hòa (Đồng Nai), góp phần vào sự phát triển của các dòng gốm này.

Đặc điểm nổi bật của Gốm Cây Mai:

• Men màu đa dạng: Gốm Cây Mai nổi tiếng với các dòng men màu sống động, đặc biệt là men xanh đồng. Ngoài ra, còn có các màu men xanh rêu, vàng và nâu. Men được tráng dày, có độ bóng cao, tạo cảm giác chắc chắn.
• Tượng gốm nghệ thuật: Một trong những đặc trưng nổi bật nhất của gốm Cây Mai là các bức tượng gốm trang trí và thờ cúng. Các bức tượng này được tạo hình một cách phóng khoáng, sinh động, mang đậm tính dân gian.
• Sản phẩm đa dạng: Sản phẩm gốm Cây Mai rất phong phú, từ các vật dụng gia đình như lu, hũ, chậu, đôn, cho đến các sản phẩm trang trí kiến trúc và thờ cúng như tượng người, tượng thú (rồng, lân), ngói, con tiện.

10. Gốm đỏ Vĩnh Long

Gốm đỏ Vĩnh Long là tên gọi chung cho một dòng gốm truyền thống lâu đời, gắn liền với “Vương quốc gốm đỏ” nằm ven sông Cổ Chiên, thuộc các huyện Mang Thít, Long Hồ và thành phố Vĩnh Long. Đây là dòng gốm nổi tiếng khắp vùng Đồng bằng sông Cửu Long với những sản phẩm mang vẻ đẹp mộc mạc và chất liệu đặc trưng.

Nghề gốm ở Vĩnh Long đã tồn tại hơn 100 năm. Thời kỳ hoàng kim vào những năm 1980, ngành gốm đỏ Vĩnh Long có gần 3.000 miệng lò hoạt động liên tục. Ngày nay, mặc dù đối mặt với nhiều khó khăn, làng gốm đang được tỉnh Vĩnh Long chú trọng bảo tồn và phát triển thành một điểm du lịch văn hóa hấp dẫn.

Đặc điểm nổi bật của gốm đỏ Vĩnh Long:

• Màu sắc tự nhiên: Đặc trưng nhất của gốm Vĩnh Long là màu đỏ tự nhiên của đất sét sau khi nung. Màu sắc này có được nhờ hàm lượng sắt cao trong đất sét lấy từ vùng sông Mang Thít.
• Không tráng men: Phần lớn sản phẩm gốm Vĩnh Long là gốm không tráng men. Vẻ đẹp của gốm nằm ở màu sắc tự nhiên, độ bền và sự chắc chắn.
• Lò nung “lò rồng” độc đáo: Gốm Vĩnh Long nổi tiếng với các lò nung khổng lồ, hình dáng như những chiếc vòi rồng nhô cao giữa trời, được gọi là lò rồng. Đây là một hình thức kiến trúc độc đáo, tạo nên một “di sản đương đại” của làng nghề.
• Sản phẩm mộc mạc và thiết thực: Sản phẩm của gốm Vĩnh Long chủ yếu phục vụ nhu cầu sinh hoạt và xây dựng, bao gồm gạch, ngói, lu, khạp, chậu cây cảnh, gạch trang trí… với kiểu dáng đơn giản, thực dụng.

11. Gốm Gò Sành (Thị xã An Nhơn, Bình Định)

Gốm Gò Sành là một dòng gốm sứ cổ xưa, gắn liền với di tích lò gốm Gò Sành nằm tại huyện An Nhơn, tỉnh Bình Định. Dòng gốm này từng là một trung tâm sản xuất và xuất khẩu lớn của khu vực miền Trung Việt Nam, đặc biệt phát triển rực rỡ từ khoảng thế kỷ 14 đến 17.

Gốm Gò Sành là sự giao thoa độc đáo giữa văn hóa của vương quốc Champa và quốc gia Đại Việt. Các sản phẩm gốm Gò Sành được chế tác từ nguồn đất sét địa phương, sau đó được nung ở nhiệt độ cao trong các lò gốm truyền thống.

Đặc điểm nổi bật của Gốm Gò Sành:

• Men màu đặc trưng: Gốm Gò Sành nổi tiếng với các dòng men đơn sắc nhưng tinh xảo, trong đó phổ biến nhất là men celadon (xanh ngọc) và men nâu sẫm. Lớp men thường dày, bóng và có vẻ đẹp gần giống với ngọc.
• Hoa văn trang trí: Họa tiết trên gốm Gò Sành là sự kết hợp giữa hoa văn Chăm Pa và Đại Việt. Các họa tiết thường thấy là hoa sen, lá đề, chim, voi… thể hiện sự đa dạng về văn hóa và tín ngưỡng.
• Kiểu dáng: Sản phẩm đa dạng, từ đồ gia dụng như bát, đĩa, bình, lọ cho đến các sản phẩm thờ cúng và trang trí như thạp, chân đèn. Kiểu dáng thường chắc chắn, cân đối.

12. Làng gốm Phước Tích (Thừa Thiên – Huế)

Gốm Phước Tích là một dòng gốm truyền thống nổi tiếng của Việt Nam, gắn liền với làng cổ Phước Tích bên bờ sông Ô Lâu, thuộc tỉnh Thừa Thiên Huế. Với lịch sử hơn 500 năm, gốm Phước Tích từng là sản phẩm gốm “tiến vua” và mang đậm dấu ấn văn hóa cung đình.

Đặc điểm nổi bật của gốm Phước Tích:

• Không tráng men: Gốm Phước Tích nổi bật với vẻ đẹp mộc mạc, gần gũi do sản phẩm hoàn toàn không tráng men. Vẻ đẹp của gốm đến từ màu sắc đỏ hồng tự nhiên của đất sét sau khi nung.
• Chất liệu đặc trưng: Gốm được làm từ một loại đất sét đặc biệt, mịn và dẻo, được khai thác từ bờ sông Ô Lâu.
• Kỹ thuật thủ công: Nghề gốm ở Phước Tích vẫn giữ nguyên phương pháp thủ công truyền thống, sử dụng bàn xoay đạp chân và các công cụ thô sơ để tạo hình.
• Sản phẩm truyền thống: Các sản phẩm gốm Phước Tích chủ yếu phục vụ nhu cầu sinh hoạt, trong đó nổi tiếng nhất là các loại om, niêu đất, lu, khạp, và các loại chum, chậu.

Hết.